Al van kleins af aan heb ik een hekel aan vuurwerk: ik schrik ervan, het geeft me een onvoorspelbaar gevoel en ik associeer het met nare dingen – die ik overigens zelf niet meegemaakt heb. Het horen van een knal geeft me het gevoel alsof degene die het afsteekt de boel niet volledig onder controle heeft, misschien wel niet voor rede vatbaar is. Want als je voor rede vatbaar bent, waarom zou je dan überhaupt iets afschieten met buskruit?
In mijn herinnering was er vroeger slechts één dag waarop de vuurwerkhaters beter binnen konden blijven: Oudejaarsdag. Dat was niet per se leuk, maar wel te overzien. Tegenwoordig begint het geknal al veel eerder: dit jaar startte het bij ons al in het laatste weekend van september. Vooral op vrijdag- en zaterdagavond is het vanaf die periode elke week raak in onze omgeving. En niet met mooi siervuurwerk, wat ik overigens tijdens Oud & Nieuw nog wel kan waarderen, maar met enorme knallen die soms nog nadreunen in je onderbuik.
Het feit dat ik, sinds ik een hond heb, elk jaar na de kerst weg ga naar een vuurwerkvrije omgeving en bereid ben daar veel geld voor te betalen, is de omgekeerde wereld. In mijn optiek zou je in een samenleving juist rekening moeten houden met elkaar: veel mensen en dieren schrikken van vuurwerk, dus zorg je niet voor overlast op dit vlak. Niet alleen voor mensen zoals ik, maar wat te denken van vluchtelingen die zich hier veilig wanen nadat ze uit een oorlogsgebied komen en middenin oktober een enorme knal horen? Blijkbaar zijn we met elkaar zo ver dat de verantwoordelijkheid om hiermee om te gaan nu ligt bij de mensen die vuurwerk niet fijn vinden.
Ik merk dat mijn ergernis ten aanzien van vuurwerk met de jaren toeneemt en daar heb ik uiteindelijk zelf het meeste last van. In de Coronatijd had ik éven de hoop dat de Nederlandse regering de ballen zou hebben om een vuurwerkverbod definitief door te voeren, maar helaas. Waarom is dat zo moeilijk? En is een verbod wel echt de oplossing voor (in elk geval) mijn probleem?
Om een antwoord te vinden op mijn vragen, moet ik terug naar de kern. Allereerst: waar hebben we het over als we het over vuurwerk hebben? Volgens Wikipedia is ‘vuurwerk een verzamelnaam voor pyrotechnische voorwerpen die gevuld zijn met brandbare, ontplofbare of lichtgevende mengsels van chemische stoffen die meestal bij feestelijke gelegenheden worden ontstoken’. Daar zit voor mij al direct een paradox in: we willen iets vieren, zijn heel blij of gelukkig over iets en daarom schieten we levensgevaarlijke stoffen de lucht in, met gevaar voor eigen leven.
Dat brengt me op het twee punt: waar komt deze behoefte, deze traditie, vandaan? Volgens NPO Kennis moeten we hiervoor terug naar de Germanen. Bij het inluiden van een nieuwe periode hadden zij de traditie om veel lawaai te maken rondom een groot vuur. De gedachte was dat door het lawaai de boze geesten werden verdreven en door het felle licht van het vuur werd de zon aangemoedigd weer te gaan schijnen. Vele jaren later, toen in China het buskruit werd uitgevonden, werd dit het alternatief voor het verdrijven van boze geesten. Vanaf de jaren zestig kwam het vuurwerk echt in Nederland, vooral meegenomen uit Azië door oud-Indiëgangers. Het begon met knalvuurwerk: het siervuurwerk kwam later, voor de elite.
Vanuit mijn kindertijd herinner ik me vooral het siervuurwerk in de buurt, terwijl ik niet in een elitaire omgeving opgroeide. Gevoelsmatig krijgt dat harde knalvuurwerk, en wellicht het illegale vuurwerk, een steeds groter podium. Overigens ook al veel eerder in het jaar dan tussen Kerstmis en Oudejaarsdag. Het lijkt erop alsof wij dit allemaal normaal zijn gaan vinden, terwijl dit volgens de wet nog steeds niet mag. In de Regeling Vuurwerkbesluit van de Rijksoverheid, gedateerd op 19 april 2023, staan twee belangrijke artikelen. Het ene stelt dat het überhaupt verboden is om consumentenvuurwerk aan particulieren ter beschikking te stellen, behálve op 29, 30 en 31 december. Als één van deze dagen een zondag is, mag er op 28 december vuurwerk verkocht worden in plaats van op die zondag. Het andere stelt dat particulier vuurwerk enkel tussen 31 december 18.00 uur en 1 januari 02.00 uur afgestoken mag worden. Sinds 2020 geldt er een algeheel verbod op het afsteken van vuurpijlen, enkelschotsbuizen/single shots en knalvuurwerk.
Het was dus terecht dat ik vorige week tijdens het uitlaten van de hond tot de conclusie kwam dat het Single Shot buisje dat ik vond – en dat waarschijnlijk de oorzaak was van de harde knal die avond ervoor – niet legaal was. Maar waarom doen mensen dit? Waarom steken we vuurwerk af?
Eén van de belangrijkste redenen is dat het verbindt. Volgens Studio ST&T, een onderzoeksbureau van consumentenpsychologen uit Utrecht, wordt het gezien als een buurtbeleving: het is een traditie, waarbij er op elkaar wordt gewacht. Niet alles wordt tegelijkertijd aangestoken in de straat, je houdt rekening met elkaar. Evolutionair gezien is vuurwerk hét bewijs dat de mens in staat is om vuur te controleren, aldus diezelfde psychologen. Op fora die ik tegenkom, geven – met name – mannen aan dat vuurwerk afsteken een uitlaatklep is voor mensen die al het hele jaar met tegenzin in de pas lopen.
Dat laatste is interessant, want uit cijfers die het Openbaar Ministerie jaarlijks publiceert ten aanzien van de hoeveelheid illegaal vuurwerk die in beslag wordt genomen, blijkt dat er in 2022 drie keer zoveel in beslag is genomen als in 2021: ruim 684.000 kilo. In 2019 was dit nog 61.000 kilo. De toename van illegaal vuurwerk is vooral in de Coronaperiode ontstaan; een periode waarin de mensen die ‘uit de pas willen lopen’ behoorlijk zichtbaar zijn geworden. Dat ze dus niet alleen buiten de wettelijk aangegeven momenten vuurwerk afsteken, maar ook nog eens illegaal vuurwerk hebben, onderstreept een nieuwe maatschappelijke tendens. Een onvrede ten aanzien van de gevestigde orde.
En hoe zit het met mijn angst voor de vuurwerkafstekers: klopt het dat ze hun vuurwerk minder onder controle hebben en de kans op schade of letsel dus reëel is? Uit onderzoek dat Veiligheid NL heeft gedaan naar vuurwerkletsel, blijkt dat het aantal vuurwerkslachtoffers tijdens de jaarwisseling van 2022-2023 gelijk was aan het aantal van 2019-2020. Tijdens de Coronapandemie waren er aanzienlijk minder slachtoffers. Echter: in 2022-2023 werd bijna een kwart van het letsel (24%) veroorzaakt door illegaal vuurwerk, terwijl dit in 2019 nog 14% was. Er wordt dus meer illegaal vuurwerk opgespoord, maar het veroorzaakt desondanks nog steeds een groot deel van de slachtoffers. Mijn angst voor dit vuurwerk en degenen die het afsteken, blijkt dus wel degelijk gegrond.
Nu ik alles op een rij zet, realiseer ik me dat ik misschien niet per se tegen vuurwerk ben. Ik ben vooral tegen schade en ongecontroleerd afsteken. Dat neemt niet weg dat ik er nog steeds niet van houd, maar er zijn goede regels dus als mensen zich hieraan houden vind ik het prima. Mijn frustratie zit in het roekeloze afsteken, de opkomst van illegaal vuurwerk dat niet zonder gevaar is, het gebrek aan handhaving en inmiddels de acceptatie van deze situatie door de samenleving. Bij overlast kun je alleen de politie bellen als je weet wie de daders zijn, anders moet je de gemeente bellen. Maar die wijst weer naar de politie. En durf je wel af te stappen op gasten met illegaal vuurwerk in hun hand?
Het is me duidelijk: de handhaving moet vanuit de samenleving komen. Vanuit opvoeding, oog voor elkaar, samen wíllen leven. En intussen wel heel fijn dat er zoveel vuurwerk opgespoord wordt om erger te voorkomen. Tegelijkertijd: wat mij betreft gaan we met elkaar op zoek naar een nieuwe traditie om ons met elkaar verbonden te voelen tijdens de jaarwisseling. Wat zou dat mooi zijn…
